İran’ın “İktidar-2025” Hava Savunma Tatbikatı ve Tehdit Analizi

11 Ocak 2025 Cumartesi günü, Devrim Muhafızları Ordusu, Havacılık ve Uzay Kuvvetleri Komutanlığı ile Kara Kuvvetleri Komutanlığı, "İktidar-2025" hava savunma askeri tatbikatını gerçekleştirmiştir. Bu tatbikat, hem bölgenin gerilimli bağlamı hem de tatbikat dahilinde gerçekleştirilen simülasyonlardan ötürü, önceki askeri tatbikatlardan görece ayrışmaktadır. Tatbikat, İran’a karşı şahin politikalarıyla bilinen ABD’nin yeni başkanı Donald Trump’ın görevi devralmasına 9 gün kala icra edilmiştir. Bu açıdan tatbikatın zamanlaması manidardır. Zira özellikle 7 Ekim 2023 sonrası süreçte ABD ve İsrail, İran’a yönelik tehditlerini sıklaştırmıştır.

Tatbikat dahilinde, uzun süredir tehditlerin odağında yer alan İran’ın uranyum zenginleştirme nükleer tesislerine yönelik muhtemel bir hava saldırısı senaryosu simüle edilmiştir. Bu açıdan tehdit tanımlamasının açıkça doğrudan yapıldığı nadir askeri tatbikatlar arasında yer almaktadır. Bu durum, ABD desteğiyle İsrail’in 19 Nisan ve 26 Ekim 2024 tarihlerinde gerçekleştirdiği hedefli hava saldırıları sonrası İran’ın algıladığı güvenlik tehditlerini görünür kılmaktadır. 19 Nisan ve 26 Ekim 2024 tarihlerinde gerçekleştirilen hava saldırılarında İran’ın Natanz ve Fordo uranyum zenginleştirme nükleer tesislerini koruyan hava savunma sistemleri hedeflenmiştir. Bu hava saldırıları, bir anlamda birbirlerini tamamlayan hava saldırıları olup aşamalı şekilde gerçekleştirilmiştir.

İki saldırı, maksatları ve sonuçları itibariyle literatürde “SEAD” (Düşmanın Hava Savunma Sistemlerinin Bastırılması) olarak adlandırılan harekâta uygun bir görünüm sunmuştur. Bu doğrultuda saldırının, İran’ın kritik nükleer tesisleri ve enerji tesislerini koruyan hava savunma şemsiyesini kırılgan hale getirmeyi amaçladığı anlaşılmaktadır. Bir başka ifadeyle, ABD ve İsrail, İran’ı ileride düzenlenecek olası bir hava saldırısına savunmasız bırakmayı hedeflemiştir. İki farklı tarihte gerçekleştirilen hava saldırılarında hava savunma sistemlerinin hedeflenmesi, bu maksadı ortaya koymuştur.

Bu detaylar oldukça önemlidir zira İran’ın İktidar-2025 hava savunma tatbikatı, bu şartlara yönelik hazırlık ve tedbir iradesini göstermektedir. Nitekim, İktidar-2025 hava savunma tatbikatı da İran’ın uranyum zenginleştirme nükleer tesisleri Natanz ve Fordo’nun savunulması ve korunması üzerine temellendirilmiştir. Bu tatbikat dahilinde alçak ve orta irtifada hava savunma sistemleri kullanılmış ve özellikle alçak irtifadaki hava tehditlerine yönelik ciddi bir yoğunlaşma olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra, elektronik harp tedbirleri de denenmiştir.

Alçak irtifada, 6 ila 8 hava tehdidine eş zamanlı angaje olabilecek 9. Dey hava savunma sistemi ve Arman balistik füze savunma sistemi (27 km irtifa-120/160 km menzil) gibi sistemler bu maksatlarla kullanılmıştır. Özellikle alçak irtifadaki çoklu hava tehditleri ve satürasyon saldırıları da bu tatbikatın önemli öncelikleri arasında yer almıştır. Tatbikat dahilinde, belirli ve spesifik bir alanın korunması, alçak irtifa hava savunma sistemlerinin bilhassa tehdidi tespiti ve önlemesi şartlarının geliştirilmesi öncelenmiş, aynı zamanda olası bir hava saldırısında savunma sistemlerini devre dışı bırakacak saldırıların da önlenmesi senaryoları üzerinde durulmuştur.

Tatbikattaki söz konusu simülasyon senaryolarından hareketle, sığınak delici mühimmatlar, 4 rotorlu mini kamikaze İHA’lar, radara görünmez kamikaze İHA’lar ya da S/İHA’lar, seyir füzeleri ve SOM (Stand-off mühimmatı) füzeleri, bu tatbikatın öncelikli tehdit sınıflandırmasını oluşturmuştur. Öyle ki bu durum, tatbikat kapsamında yayınlanan görüntülerde de açıkça görülmüştür. Tatbikat sırasında, hava savunma sistemlerinin beton ile güçlendirilmiş sığınaklar içinde korumaya alındığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, hava savunma sistemlerine alçak irtifadan gerçekleşecek seyir füzesi ya da kamikaze İHA saldırılarına yönelik koruma tedbirleri geliştirilmiştir.

19 Nisan 2024 tarihli hava saldırısında, İsfahan’da bulunan 8. Şikari Ana Jet Üssü’ndeki S-300 hava savunma sistemleri ünitelerinin kamikaze İHA’larla hedef alındığı açık kaynaklara yansımış ve uydu görüntüleri bu durumu teyit etmiştir. Benzer şekilde, 26 Ekim 2024 tarihinde gerçekleştirilen hava saldırısında, Tahran ve çevresindeki Hawk, S-300 ve S-300PMU-2 hava savunma sistemleri, radar, ateş kontrol üniteleri ve bataryalarının bazıları vurulmuştur. Ayrıca, 26 Ekim tarihinde gerçekleştirilen hava saldırısında, Simnan ilinde yer alan Şahrud uzay ve balistik füze üretim üslerinin hedef alındığı görülmüştür. Bu durum, İran’ın kuzeyinden, bilhassa Hazar Denizi’nden gelebilecek hava tehditlerine karşı savunmasız ve kırılgan olduğunu göstermektedir.

Buna karşın, tatbikat dahilinde Hazar Denizi’nden gelebilecek hava tehditlerine karşı hava savunma radarlarının kullanıldığı dikkat çekmiştir. Nitekim, yüksek frekans bant aralığına sahip Nezir erken ihbar radar sisteminin tatbikat dahilinde aktif kullanımı da buna işaret etmektedir. Bu kapsamda, radara görünmezlik geometri ve teknolojisine sahip insansız hava araçlarının tespit ve önlenmesi de tatbikat dahilinde öncelenmiştir. Öte yandan, tatbikat dahilinde, İran’ın 2019’dan bu yana “Direniş Ekseni” vekil güçlerince kullandığı 358 S/İHA savar hava savunma füzesi ilk kez bu tatbikat dahilinde uluslararası kamuoyuna sergilenmiştir.

358 S/İHA savar hava savunma füzesinin doğrudan bölgedeki orta irtifa insansız hava araçlarına (MALE) yönelik bir mesaj taşıdığı açıktır. Bu mesajın, İsrail’den algılanan güvenlik tehditlerinden ziyade bölgedeki hava üstünlüğünü ele geçirme rekabetinin bir sonucu olarak geliştiği de değerlendirilebilir. Bununla beraber, tatbikatın isimlendirilmesinde “iktidar” ifadesinin kullanılması da bölgedeki hava üstünlüğü rekabetiyle ilişkilendirilebilir. Sonuç olarak, İktidar-2025 hava savunma tatbikatındaki bu tür senaryolar ve öncelikler, İsrail tarafından gerçekleştirilen Nisan/Ekim 2024 hava saldırıları ve sabotajlara yönelik İran’ın güvenlik tehdit algılamalarını şekillendirirken, İran’ın refleksif olarak savunma stratejilerini geliştirdiğini göstermektedir.